150 rocznica urodzin pierwszego polskiego profesora elektrotechniki

Profesor Roman Dzieślewski vel Zdzisławski pochodził z Tarnowa, ale w wieku 15 lat ukończył z odznaczeniem szkołę realną w Jarosławiu. Potem swoje życie zawodowe związał ze Lwowem – nestor polskiej elektryki, pierwszy polski profesor elektrotechniki, rektor Politechniki Lwowskiej. Autor pierwszego akademickiego podręcznika elektrycznego „Encyklopedia elektrotechniki podług wykładów”… Roman Dzieślewski vel Zdzisławski, ur. 18 stycznia 1863 r. w Tarnowie, zm. 8 sierpnia 1924 r. we wsi Kasinów pod Iwacewiczami na Polesiu. Pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie w grobowcu rodzinnym Powała Zdzisławskich, przy głównej alejce prowadzącej do kwatery „Orląt lwowskich”, w odległości ok 30 m. od niego. Uważając nazwisko Dzieślewski za zniekształcone przez Niemców powrócił w 1923 r. do rodowego nazwiska Zdzisławski. Potomności znany jest jednak pod nazwiskiem Dzieślewski. We Lwowie była kiedyś, poświęcona pamięci Profesora, ulica Romana Dzieślewskiego. Tak nazwana została końcowa część ulicy Potockiego (prowadząca w kierunku torów kolejowych).

Profesor Roman Dzieślewski to pierwszy polski profesor elektrotechniki w historii elektryki, nestor i twórca nauczania elektrotechniki na poziomie akademickim. Autor polskiego, akademickiego podręcznika elektrycznego oraz pierwszego uczelnianego laboratorium elektrotechnicznego. Organizator pierwszego Oddziału Elektrotechnicznego kształcącego inżynierów elektryków. Jeden z twórców polskiego słownictwa elektrotechnicznego. Wybitny działacz społeczny i samorządowy.

W dniach 27-29 września 2013 roku na Politechnice Rzeszowskiej odbyły się główne ogólnopolskie obchody Roku Profesora Romana Dzieślewskiego. Oddziałowi SEP w Rzeszowie przypadło zaszczytne wyróżnienie zorganizowania 3-dniowego seminarium historycznego.

Uroczystości odbyły się:

• 27 września 2013 Rzeszów, Politechnika Rzeszowska
• 28-29 września 2013 r. Lwów, Politechnika Lwowska, aula poświęcone pamięci Profesora oraz Cmentarz Łyczakowski, gdzie pochowany jest Profesor (dzielnica nr 50, odnowiony grobowiec).

Najbardziej szczytnym zamiarem całego projektu obchodów „Roku Dzieślewskiego” była renowacja zabytkowego grobowca na Cmentarzu Łyczakowskim, której inicjatorem był SEP. Finansowanie całego przedsięwzięcia renowacji grobowca Profesora zostało zrealizowane przez wszystkich członków Stowarzyszenia.W dniu 10 października 2013 roku w Sali Konferencyjnej ZG SEP w Warszawie odbyło się 26. zebranie ZG SEP, któremu przewodniczył Prezes SEP prof. Jerzy Barglik. Podczas zebrania odbyło się spotkanie z wnuczką prof. Romana Dzieślewskiego, Elżbietą Gromnicką i jej mężem Janem, podczas którego wspominano uroczystości poświęcone obchodom jubileuszu 150-lecia urodzin SEP-owskiego Patrona Roku 2013, które odbyły się w dniach 27-30 września 2013 roku w Rzeszowie i we Lwowie. Roman Dzieślewski urodził się 18 stycznia 1863 r. w Tarnowie.

Był najmłodszym synem Leona i Gabrieli z Morawskich. Miał dwóch braci Waleriana i Władysława oraz siostrę Felicję, która zmarła jako dziecko. Wszyscy bracia zostali inżynierami. Walerian był autorem projektu budowy wąskotorowej kolejki z Zakopanego przez Kuźnice, Halę Gąsienicową, na Przełęcz Świnicką. Projekt początkowo wzbudził ogromne zainteresowanie, ale ostatecznie nie podjęto jego realizacji wskutek sprzeciwu Towarzystwa Tatrzańskiego. Roman Dzieślewski od najmłodszych lat wyróżniał się swymi uzdolnieniami.

• W 1878 roku, w wieku 15 lat, ukończył z odznaczeniem szkołę realną w Jarosławiu.
• W tym samym, 1878 roku, podjął studia na Wydziale Budowy Machin C. K. Szkoły Politechnicznej we Lwowie.
• W 1880 roku rozpoczął działalność społeczną, w wieku 17 lat został członkiem Towarzystwa Politechnicznego. Jako student został asystentem Katedry Geodezji, kierowanej przez prof. Dominika Zbrożka i jednocześnie odbywał praktykę w przedsiębiorstwie budowlanym architekta W. Rawskiego we Lwowie. Mając 20 lat w 1883 roku, uzyskał dyplom inżyniera z odznaczeniem.
• W latach 1882-1883 był asystentem Katedry Geodezji, kierowanej przez prof. Dominika Zbrożka, gdzie zajmował się przyrządami mierniczymi i jednocześnie odbywał praktykę w przedsiębiorstwie budowlanym architekta Wincentego Rawskiego we Lwowie.
• W latach 1883-1885 po rezygnacji z asystentury otrzymał z Wydziału Krajowego dwuletnie stypendium naukowe na uzupełnienie studiów za granicą. W ramach tego stypendium uczęszczał przez 3 semestry na wykłady w Akademii Górniczej w Berlinie (Königliche Bergakademie), a następnie na wykłady z elektrotechniki na Politechnice w Berlinie Charlottenburgu (Königliche Technische Hochschule). W Berlinie był asystentem sławnego prof. Adolfa Slaby’ego. Był to profesor elektrotechniki politechniki berlińskiej, uczestnik eksperymentów Guglielmo Marconiego przesyłu sygnału radiowego przez Kanał la Manche.
• Równocześnie ze studiami pogłębiał swą wiedzę praktyczną pracując jako wolontariusz w fabryce telegrafów G. Wehra w Berlinie, a także w fabryce lokomotyw i maszyn w Winterthur w Szwajcarii.
• Po powrocie do kraju w 1885 r. pracował w warsztatach inż. Rychnowskiego we Lwowie. W latach 1887- 1889 odbył techniczną służbę wojskową w austriackiej marynarce wojennej. Potem pracował przez dwa lata jako inżynier maszynowy i budowlany w Salinach w Wieliczce.
• W wieku 28 lat, w 1891 roku, w CK Szkole Politechnicznej we Lwowie w drodze konkursu został powołany na profesora nadzwyczajnego elektrotechniki oraz na stanowisko kierownika Katedry Elektrotechniki. Był to pierwszy polski profesor elektrotechniki na ziemiach polskich.

W zaborze rosyjskim takiej możliwości nie było, bo mimo wielu starań o utworzenie polskiej wyższej uczelni technicznej, zapoczątkowanych jeszcze w 1826 roku w Warszawie, potem w Puławach i Łodzi, nigdy nie udało się uzyskać na to zgody cara. Dlatego też nominacje polskich profesorów-elektryków na Politechnice Warszawskiej możliwe były dopiero po odzyskaniu niepodległości, w 1919 roku, a więc aż 28 lat później.

• Osiągnięciem profesora było uzyskanie funduszy rządowych na zorganizowanie laboratorium elektrotechnicznego, bowiem rząd z zasady skąpił na wydatki w Galicji. Laboratorium zostało dobrze wyposażone (jak na ówczesne warunki), umożliwiało prowadzenie ćwiczeń i eksperymentów. Studenci mogli poznawać maszyny i urządzenia elektryczne w działaniu. Nieliczne mierniki z tego laboratorium można oglądać w obecnym Muzeum Lwowskiej Politechniki
• Wraz z rozwojem elektrotechniki zwiększał ilości godzin wykładów i rozszerzał ich tematykę. W 1892 roku wykłady obejmowały elektrotechnikę ogólną oraz elektrotechnikę szczegółową, a więc: maszyny elektryczne, transformatory, oświetlenie elektryczne oraz pomiary elektrotechniczne. Później jeszcze wykład z budowy elektrowni.

Na inauguracji roku akademickiego 1892/93 wygłosił wykład, który był wielkim wydarzeniem pt. „Pogląd na elektryczne przenoszenie siły”.

• Natomiast mając 32 lata, w 1895 roku otrzymał nominację na profesora zwyczajnego.
• W 1898 roku, kiedy miał 35 lat, we Lwowie wydano jego podręcznik akademicki „Encyklopedia elektrotechniki podług wykładów”.
• Utrzymywał kontakty z elektrotechnikami z zaboru rosyjskiego.

W 1900 roku był recenzentem książki „Prąd Elektryczny jego wytwarzaniei zastosowanie” warszawskiego elektrotechnika  Kazimierza Lutosławskiego. Profesor Roman Dzieślewski był znakomitym pedagogiem i bardzo dobrym wykładowcą. Jego wykłady odznaczały się wielką jasnością i przejrzystością. Cieszyły się wśród słuchaczy dużą popularnością. Słusznie zasługuje na miano nestora i twórcę nauczania elektrotechniki na poziomie akademickim. Odbył 6 jednorocznych kadencji jako dziekan Wydziału Budowy Maszyn i 5 jako prodziekan. Był rektorem Szkoły Politechnicznej w kadencji 1901/02 i prorektorem w kadencji 1902/03. Był członkiem wydziałowej komisji egzaminu dyplomowego. W 1901 roku Szkoła Politechniczna otrzymała prawo nadawania stopnia naukowego doktora nauk technicznych.

W czasie sprawowania przez prof. Dzieślewskiego funkcji rektora  odbyły się dwie pierwsze obrony prac doktorskich. W 1902 roku rektor Dzieślewski poprowadził uroczystą promocję pierwszych polskich doktorów nauk technicznych Michała Kornella i Jana Blauta. Uświetnili ją udziałem namiestnik Galicji, marszałek Sejmu Galicyjskiego oraz arcybiskupi rzymskiego, greckiego i ormiańskiego obrządku. Pierwszym asystentem prof. Dzieślewskiego od 1893 roku był Zdzisław Stanecki, następnie jego współpracownikami byli przyszli wybitni profesorowie polskich politechnik: Gabriel  Sokolnicki, Kazimierz Idaszewski, Kazimierz Drewnowski, Wacław Günther. Różne funkcje pełnione na uczelni też zajmowały mu sporo czasu. Sytuacja taka doprowadziła w końcu do powołania w 1906 roku Katedry Elektrotechniki Konstrukcyjnej. Jednak dopiero w 1908 roku kierownictwo katedry i powołanie na profesora zwyczajnego objął znany w całej Europie wybitny specjalista w dziedzinie maszyn elektrycznych i organizacji pracy Aleksander Rothert. Profesor Roman Dzieślewski przekazał mu zajęcia z maszyn elektrycznych i transformatorów oraz budowy elektrowni. W roku akademickim 1910/11 utworzył pierwszy w dziejach polskiego szkolnictwa wyższego Oddział Elektrotechniczny, kształcący inżynierów elektryków. W 1912 roku prof. Dzieślewski wykładał również elektrotechnikę na odpłatnych kursach organizowanych przez Szkołę Politechniczną we Lwowie dla inżynierów budowy maszyn. Był to zaczątek studiów podyplomowych.

W okresie 1914-1920 Lwowska Szkoła Politechniczna była czynnatylko dorywczo. W latach 1915/16  i 1916/17, mieścił się w niej szpital wojskowy. W 1918 roku, po odzyskaniu niepodległości uczelnia została przemianowana na Politechnikę Lwowską, a wydział zmienił nazwę na Wydział Mechaniczny. Prof. Aleksander Rothert po wojnie do Lwowa nie wrócił. Katedra Elektrotechniki Konstrukcyjnej została zlikwidowana. Jednak Oddział Elektrotechniczny, dzięki staraniom prof. Dzieślewskiego, uzyskał znakomitą obsadą. Jego dawni asystenci po kilkunastoletniej pracy w przemyśle i energetyce wrócili na uczelnię. W roku 1919 powstała Katedra Pomiarów Elektrotechnicznych, z laboratorium, z kierownikiem prof. Kazimierzem Idaszewskim, który podjął też opiekę nad przedmiotem maszyny elektryczne. W 1920 roku utworzono Katedrę Oświetlenia Elektrycznego (później Urządzeń Elektrycznych) z kierownikiem prof. Gabrielem Sokolnickim. Profesor Dzieślewski dla siebie pozostawił tylko  kierownictwo Katedry Elektrotechniki Ogólnej oraz wykład i ćwiczenia z elektrotechniki ogólnej. Pierwsza inauguracja roku akademickiego Politechniki Lwowskiej odbyła się 10 XII 1920 roku a nowy statut, w którym wymieniono trzy istniejące Oddziały Wydziału Mechanicznego: Maszynowy, Naftowy i Elektrotechniczny, został zatwierdzony 28 VI 1921 roku. Profesor Dzieślewski był w 1923 roku recenzentem pierwszej pracy doktorskiej z elektrotechniki na Politechnice Lwowskiej. Praca została odznaczona (wyróżniona), a pierwszym doktorem był Stanisław Fryze. W dniu 12 stycznia 1924 roku prof. Dzieślewski wygłosił przemówienie podczas uroczystej promocji doktorskiej Stanisława Fryzego. Przez 16 lat był członkiem Rady Stołecznego Miasta Lwowa, był referentem różnorodnych spraw technicznych miasta, m.in. dotyczących rzeźni, wodociągów, gazowni i elektrowni. W 1901 roku, jako rektor Szkoły Politechnicznej był z urzędu posłem do Sejmu Krajowego. Zajmował się również projektem organizacji miejskiego Urzędu Budowniczego.

W 1905 roku opublikował w Słowie Polskim szereg artykułów na temat udziału, organizacji i stanowiska urzędów technicznych w administracji miasta Lwowa, a w 1910 roku przedstawił 27 projekty reformy Miejskiego Urzędu Budowniczego.

W 1919 roku kandydował na posła do Sejmu w Warszawie. Od młodych swoich lat związany był z Politechniką Lwowską – najpierw jako student, członek Towarzystwa  Politechnicznego, nauczyciel akademicki.Przez 33 lata wykładał elektrotechnikę ogólną na swojej uczelni. Zgromadził wokół siebie zespół młodych zdolnych adeptów elektrotechniki, którzy stali się uczonymi o europejskiej renomie. Do jego najwybitniejszych wychowanków należeli: Kazimierz Drewnowski (Politechnika Warszawska), Kazimierz Idaszewski (Politechnika Lwowska i Politechnika Wrocławska), Gabriel Sokolnicki (Politechnika Lwowska i Lvivska Politechnika).

W wielkim stopniu przyczynił się do rozwoju Szkoły Politechnicznej we Lwowie, w szczególności do rozwoju kierunku elektrotechnika i utworzenia Oddziału Elektrotechnicznego. Jako energiczny samorządowiec walczył o usprawnienie administracji technicznej w mieście. Dzięki jego zaangażowaniu we Lwowie ruszył pierwszy tramwaj elektryczny. Współautor „Sprawozdania w sprawie kolei elektrycznej w mieście Lwowie”, w którym udowodniono rentowność elektrycznego tramwaju, jego wydajność i wytyczono trasę pierwszej linii tramwaju elektrycznego w mieście i jednocześnie pierwszego na ziemiach polskich.

Zmarł nagle 8 sierpnia 1924 roku w wieku 61 lat we wsi Kasinów pod Iwacewiczami na Polesiu. Pochowany został na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie w grobowcu Zdzisławskich. Profesor Roman Dzieślewski w małżeństwie z Marią Jadwigą Ipohorską Lankiewicz (ślub 2 III 1897 r.) miał troje dzieci: Danutę, Zygmunta Powałę-Dzieślewskiego por. dypl. i Grażynę.